ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Κείμενο : Jean-Claude Gouigoux (
http://www.france-cameroun.com/)
Απόδοση στα ελληνικά : Νίκος Μεταξίδης
Η ερμηνεία της «αφρικανικής τέχνης» δεν είναι καθόλου εύκολη. Πόσο μάλλον που οι ερωτήσεις είναι διατυπωμένες με ορθολογική και καρτεσιανή λογική. Στο πλαίσιο αυτό η χρήση της λέξης «κατανόηση» που υπάρχει στον τίτλο είναι εντελώς εσφαλμένη : με την αφρικανική τέχνη δεν μπορούμε παρά να αισθανόμαστε.
Υπάρχουν ανάμεσα σε μας και τους Αφρικανούς δύο θεμελιώδεις διαφορές :
Δεν γνώρισαν τον Descartes, ούτε τον καρτεσιανισμό, και κατά συνέπεια τον (δυτικό) ορθολογισμό. Κατά συνέπεια δεν αναζητούν ερμηνεία πίσω από κάθε πράγμα ή πράξη. Είναι ικανοί να αποδέχονται μια ιδέα, μια έννοια, χωρίς να αναζητούν συστηματικά τα αίτια. Είναι ικανοί να αποδέχονται τη μαγεία ως ένα γεγονός, αντίθετα με τις δικές μας κοινωνίες που «θεοποιούν» την επιστήμη.
Δεν γαλουχήθηκαν, όπως εμείς, για δυο χιλιετηρίδες με την ιουδεο-χριστιανική κουλτούρα και κατά συνέπεια δεν διέπονται οι κοινωνίες τους από τις ίδιες αξίες, παρά την αναμφισβήτητη επιρροή της αποικιοκρατίας. Και κυρίως δεν έχουν τις ίδιες απαγορεύσεις : ένα πέος σε στύση δεν διαπνέεται από τίποτε το ερωτικό, απλά αποτελεί την εξύμνηση της αρρενωπότητας που αποτελεί στοιχείο απαραίτητο για την επιβίωση της κοινότητας.
Ελάχιστα υποταγμένοι σε τέτοιου είδους εξαναγκασμούς, ο Αφρικανός καλλιτέχνης μπορεί να δημιουργήσει ελεύθερα και να εκφράσει την αχαλίνωτη δημιουργικότητά του. Είναι αυτό που κατανόησαν οι Picasso, Matisse, Derain και κάποιοι άλλοι που ανακάλυψαν στην αφρικανική τέχνη την δημιουργική ελευθερία.
1. Η νέγρικη τέχνη ?
Μπορούμε να αρχίσουμε με την «ανακάλυψη» του κυβισμού μέσα στην αφρικανική τέχνη, μια τέχνη περιφρονημένη τον 19ο αιώνα που άρχισε να αναγνωρίζεται τον 20ο αιώνα με τον Picasso, έναν από τους πρώτους συλλέκτες έργων αφρικανικής τέχνης. Η τέχνη αυτή υπήρξε γι’ αυτόν, όπως ο ίδιος παραδέχτηκε, «ένα σοκ, μια αποκάλυψη...το νόημα της ζωγραφικής», το μέσο να ξεφύγει η τέχνη από την αυταπάτη της αναπαράστασης.
«Μέσα στην παράδοση που γεννήθηκε με την Αναγέννηση, ο ζωγράφος έδινε νόημα σε εικόνες που έμοιαζαν. Και να που φόρμες που εκφράζουν τις αφηρημένες δομές και όχι την ταυτότητα της ίδιας της μορφής, απλουστευμένες φόρμες, παραμορφωμένες, φτιαγμένες από κοινωνίες που χαρακτηρίζονται ως πρωτόγονες ή και άγριες, γίνονται φορείς μιας ιδιαίτερα ισχυρής εκφραστικότητας, μακριά από τις φθαρμένες μορφές του ακαδημαϊσμού. Οι Matisse, Derain και Picasso έβλεπαν αυτά τα αντικείμενα όχι πια ως αξιοπερίεργα αλλά ως τέχνη... Η αφρικανική τέχνη δεν έπαψε να επηρεάζει τον Picasso. Η κυβιστική του προσέγγιση, οι γεωμετρικές εκφράσεις στην τέχνη του, οφείλουν την ύπαρξή τους στις σκέψεις του γύρω από το αφρικανικό ύφος. Αν ο Picasso πήρε στοιχεία και μέσα από την τέχνη της Αφρικής, αυτό οφείλεται στο ότι αναγνώριζε την εκφραστική τους δύναμη και την υπερβατικότητά τους. Δεν έπαψε να διαβεβαιώνει ότι στα μάτια τα δικά του, επρόκειτο για μια λόγια τέχνη και όχι μια πρωτόγονη τέχνη. Με τον τόπο αυτό συνεισέφερε σε μια αισθητική επικοινωνία, στο υψηλότερο επίπεδο, ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και τις τέχνες της Μαύρης Αφρικής, προσφέροντας στις τελευταίες την θέση που τους αξίζει στην ανάπτυξη της τέχνης της ανθρωπότητας
[1] ».
2. Αισθητική ή λειτουργικότητα ?
Παρά την αποδοχή που απέκτησε από κάποιους «φωτισμένους», η αφρικανική τέχνη παρέμεινε σαν καλά κρυμμένο μυστικό για όλο τον 20ο αιώνα, κινώντας το ενδιαφέρον μόνο των εθνολόγων και κάποιων παθιασμένων για την Αφρική. Προς τα τέλη του 20ου αιώνα γεννήθηκε η διαμάχη ανάμεσα σε αυτούς που έβλεπαν στην αφρικανική τέχνη την ανακάλυψη μιας διαφορετικής κουλτούρας και σε αυτούς που έβλεπαν μόνο αισθητικά χαρακτηριστικά.
Οι δεύτεροι, θιασώτες της τέχνης, με πρωτοπόρο τον Jacques Kerchache
[2], αντιμετωπίζουν την αφρικανική τέχνη παρά μόνο ως τέτοια, χωρίς να αναζητούν οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία της. Η αφρικανική τέχνη γι’ αυτούς είναι τέχνη που καλούμαστε να δούμε και δεν αποτελούν αντικείμενα προς μελέτη. Κατηγορούν τους εθνολόγους, «που δεν βλέπουν με καλό μάτι την αποκλειστικά με αισθητικά κριτήρια αντιμετώπιση μιας τέχνης που είναι φορέας νοημάτων, προς όφελος μιας κερδοσκοπικής αντιμετώπισης στο πλαίσιο της αγοράς έργων τέχνης
[3]». «Η συζήτηση για τη γνώση και την αισθητική συγκίνηση μοιάζει, για τους εθνολόγους, τελείως ακατανόητη. Δεν υπάρχουν αντικείμενα αποκλειστικά χρηστικά. Ο άνθρωπος προσθέτει σε αυτά το αποτύπωμά του εκτός από την έννοια του για τελειότητα και ομορφιά. Τα αντικείμενα με τελετουργικό χαρακτήρα, για να είναι αποτελεσματικά πρέπει πρώτα να είναι αρεστά στις υπερφυσικές δυνάμεις. Οι έννοιες της αισθητικής και της αποτελεσματικότητας είναι αναπόσπαστες : Για να είναι αποδεκτά και κατανοητά, τα τελετουργικά αντικείμενα και όχι απλά τα αντικείμενα τέχνης, έπρεπε να αντανακλούν τους κανόνες και τις αισθητικές επιλογές της κοινωνίας που τα δημιούργησε
[4]». Απαντούν : «το να υιοθετεί κάποιος μια θέση αποκλειστικά προσανατολισμένη προς τα αισθητικά στοιχεία θα οδηγούσε στην αντιμετώπιση των τεχνών αποκλειστικά με εθνοκεντρικό βλέμμα που θα είχε ως μόνη αναφορά τη δική μας αισθητική παράδοση
[5]».
Οι εθνολόγοι έχουν την υποστήριξη των Αφρικανών που αντιτίθενται « σε έναν περιορισμό της τέχνης τους σε ένα αποκλειστικό επίπεδο αισθητισμού και προσβλέπουν σε μια ένδειξη ταυτότητας και μια περιφρόνηση αποικιακού χαρακτήρα
[6]». Ο Bernard Dupaigne
[7] αναφέρει: «Αρνούμαι κατηγορηματικά την προβληματική του αντικειμένου τέχνης μέσα στην οποία θέλουμε να περιορίσουμε τις εκδηλώσεις της κουλτούρας μας. Έχω την αίσθηση ότι βλέπω αντικείμενα ακρωτηριασμένα. Οι μάσκες για παράδειγμα, παρουσιάζονται ως γλυπτά. Ενώ πρόκειται για θεσμούς που ανήκουν στη σφαίρα του ιερού και αποτελούν πρεσβευτές της συλλογικής μνήμης. Μας διηγούνται μια ιστορία, τη δική μας ιστορία. Η αισθητική τους δεν είναι αμελητέα, αλλά σε τελική ανάλυση είναι δευτερεύουσα. Η εκπαιδευτική τους συνεισφορά είναι πολύ περισσότερο σημαντική. Το καθήκον μας, όλων όσοι διαφυλάττουμε την αφρικανική παράδοση, είναι να τσακίσουμε τον ευρωπαϊκό τρόπο να κοιτάμε τα πράγματα, γεγονός που, αφού για πολύ καιρό αρνηθήκαμε την κουλτούρα μας, είναι σε φάση οικειοποίησης
[8]».
Σε αυτή τη συζήτηση που κατείχε σημαντική θέση στην τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα οφείλεται το γεγονός ότι η αφρικανική τέχνη – και αυτό που ονομάστηκε πρωτόγονη τέχνη ή πρωταρχική τέχνη αλλά και κάθε μη δυτική τέχνη - ήρθε πλησιέστερα στο μεγάλο κοινό.
Σήμερα η τέχνη αυτή ενδιαφέρει πολύ κόσμο και για όσους επιθυμούν να την «κατανοήσουν» περισσότερο, ακολουθούν μερικά επιπλέον στοιχεία αναφοράς.
3. Η αφρικανική οικογένεια
Αναφερθήκαμε πιο πάνω σε δυο παράγοντες που διαφοροποιούν τους αφρικανικούς πολιτισμούς από τη Δύση. Υπάρχει και ένας τρίτος ουσιαστικός παράγοντας που μας επιτρέπει να δούμε με άλλο μάτι την αφρικανική τέχνη :
Η μέση αφρικανική οικογένεια που περιλαμβάνει όλα τα μέλη της και όλες τις γενιές στον ίδιο τόπο, βρίσκεται ακόμα στο πρώτο επίπεδο της κλίμακας του Maslow, δηλαδή στο επίπεδο της επιβίωσης : Ο ρόλος του άνδρα είναι να θρέψει την οικογένεια και ο ρόλος της γυναίκας είναι εξίσου σημαντικός και σχετίζεται με την αναπαραγωγή! Μέσα από την καλλιτεχνική έκφραση βλέπουμε την αξία που αποδίδει η κοινωνία σε κάθε μέλος της οικογένειας στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του!
Ένα ανέκδοτο απεικονίζει πολύ καλά αυτές τις διαφορές. Όταν είμαι στο Καμερούν, δίνω ευχαρίστηση σε μια νέα γυναίκα λέγοντάς της : « Καλημέρα Μαμά ! » ενώ τα παιδιά στο δρόμο για να δείξουν το σεβασμό τους μου λένε : « Καλημέρα Γέρο ! ». Οι εκφράσεις αυτές προκαλούν τρομερή έκπληξη σε ένα δυτικό άνθρωπο που θα βρεθεί στην Αφρική, καθώς για αυτόν αποτελεί σχεδόν ψύχωση η επιθυμία αν όχι να ξαναποκτήσει τη νεότητα, τουλάχιστον να μη γεράσει!
Στο σημείο αυτό θα παρουσιάσουμε κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αφρικανικής τέχνης.
4. Η λατρεία της γονιμότητας.
Στη δύση, μια γυναίκα μπορεί να μην αποκτήσει παιδιά χωρίς αυτό να θίξει τη θέση της στην κοινωνία. Δεν ισχύει όμως το ίδιο στην Αφρική. Μια γυναίκα δεν είναι πραγματική γυναίκα παρά μόνο αφού τεκνοποιήσει. Ο φόβος της στειρότητας είναι διαρκώς παρόν και η κοινωνική πίεση που ασκείται στη γυναίκα τεράστια. Παρατηρούμε πλήθος αγαλματιδίων που χρησιμεύουν για να εξυμνήσουν τη γονιμότητα και αντίστοιχα εξίσου πάρα πολλές τελετουργίες που σκοπό έχουν να βοηθήσουν τις γυναίκες να ξεγεννήσουν.
5. Η μητρότητα.
« Αυτές οι γυναίκες που θηλάζουν, κρατώντας στην αγκαλιά τους ένα ή περισσότερα παιδιά, εξυμνούν τη γονιμότητα και το δέσιμο της ομάδας. Άλλοτε, οι μεγάλες επιδημίες, η βρεφική θνησιμότητα, οι πολεμικές διαμάχες μεταξύ των πληθυσμών, η σύλληψη νέων ενηλίκων για την εμπορία τους ως δούλων επηρέαζαν σημαντικά την κοινότητα και επιδρούσαν αρνητικά στην επιβίωση της ομάδας. Μόνο μια ισχυρή γεννητικότητα μπορούσε να ανασχέσει αυτές τις αρνητικές επιπτώσεις στον πληθυσμό της ομάδας. Τα αγαλματίδια αυτά αποτελούν τις συμβολικές αναπαραστάσεις της Μητέρας που δίνει ζωή και που με τις υπερφυσικές της ικανότητες δεν αρκείται απλά να εξασφαλίζει την τροφή. Συμβολίζουν την κοινωνική ζωή και τη συνέχεια, προστατεύοντας τους ανθρώπους από κάθε επιβουλή των σκοτεινών δυνάμεων και των κακών πνευμάτων. Αρχέτυπη μορφή και πηγή ζωής, αναπαριστά την ουσία ολόκληρης της κοινότητας, με όλες τις αρετές που συνδέονται με αυτή : Εξασφάλιση τροφής, ευμένειας, αφθονίας. Σε τελική ανάλυση ορίζει τα γυναικεία προνόμια που είναι όχι μόνο η τεκνοποιία, αλλά και η αναφορά – σε επίπεδο ιερό – της διαιώνισης και της συνέχειας, με την έννοια ότι η μητέρα δεν προσφέρει μόνο το γάλα, αλλά είναι και φορέας μετάδοσης των αξιών »
[9].
6. Ο ανδρισμός
Οι Αφρικανοί δεν αντιλαμβάνονται την Ιουδαίο-χριστιανική έννοια της αμαρτίας. Οτιδήποτε σχετίζεται με την αναπαραγωγή και τα αναπαραγωγικά όργανα του ανθρώπου αναδεικνύονται και το ανδρικό μόριο σε στύση αποτελεί συχνή αναπαράσταση στα αγάλματα, χωρίς να παρουσιάζει καμία διάθεση ερωτισμού αλλά τονίζει απλά το στοιχείο το σύμφυτο με την αναπαραγωγή και τη διαιώνιση του ατόμου.
7. Η λατρεία των Προγόνων
Ο François de Chateaubriand στο έργο του Πέραν του Τάφου Απομνημονεύματα (βιβλίο 7, κεφάλαιο 9) εκφράζει την αναγκαιότητα αυτής της λατρείας των προγόνων που είναι τόσο πολύ παρούσα στη ζωή των λαών που ονομάζει λαούς της μοναξιάς (αυτός αναφέρεται στους ιθαγενείς ινδιάνους της Αμερικής, αλλά η αναφορά του έχει οπωσδήποτε εφαρμογή και στους λαούς της Αφρικής) :
« Σε ότι αφορά στους νεκρούς, είναι εύκολη η κατανόηση των κινήτρων που συνδέουν τους αγρίους με τα ιερά λείψανα. Τα πολιτισμένα έθνη έχουν, για την συντήρηση της μνήμης τεχνικές όπως τα γράμματα και οι τέχνες, έχουν πόλεις, παλάτια, πύργους, κολόνες, οβελίσκους, έχουν τα σημάδια του αρότρου στα κτήματα που άλλοτε καλλιεργούσαν, τα ονόματα τα χαραγμένα στο μπρούτζο και στο μάρμαρο, τα γεγονότα που είναι καταγεγραμμένα στα χρονικά. Τίποτε από όλα αυτά δεν έχουν οι λαοί της μοναξιάς. Το όνομά τους δεν είναι καν γραμμένο στα δέντρα, οι καλύβες τους κτισμένες μέσα σε ελάχιστο χρόνο καταστρέφονται εξίσου γρήγορα, το σημάδι του οργώματός τους δεν φαίνεται. Τα παραδοσιακά τους τραγούδια χάνονται με την τελευταία μνήμη που τα συγκρατεί, και σβήνουν με την τελευταία φωνή που τα τραγουδά. Οι φυλές του Νέου Κόσμου δεν έχουν λοιπόν παρά ένα μνημείο μνήμης, το τάφο. Αν αφαιρέσετε τα οστά των πατέρων τους είναι σαν να αφαιρείτε την ιστορία τους, τους νόμους τους, ακόμα και τους θεούς τους. Είναι σαν να αρπάζετε από τους ανθρώπους αυτούς, ανάμεσα στις μελλοντικές γενιές, την απόδειξη την ύπαρξής τους όπως και αυτήν της εξαφάνισής τους».
Οι λαοί της μοναξιάς, όπως τους αποκαλεί ο Chateaubriand, ήταν λαοί χωρίς γραφή. Μάσκες και αγάλματα ήταν τα μόνα μέσα που διέθεταν για να καταγράψουν τις μνήμες τους.
8. Η μύηση
Η μύηση, στην Αφρική, έχει ως στόχο να εισαγάγει τους εφήβους στη ζωή των ενηλίκων μέσα από δοκιμασίες που καλούνται να ξεπεράσουν. Η ενηλικίωση δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μετά από δοκιμασίες μέσα από τις οποίες θα αναγεννηθεί το άτομο. Αυτή η νέα γέννηση συνοδεύεται από πρακτικές που λαμβάνουν χώρα σε απομακρυσμένα σημεία, με την παρουσία ενήλικων και μυημένων μελών της ίδιας κοινότητας ή αδελφότητας, που παρέχουν την απαραίτητη εκπαίδευση και πνευματική καθοδήγηση των νεοφώτιστων. Οι μάσκες χρησιμοποιούνται τη στιγμή αυτή για την εισαγωγή των εφήβων στον κόσμο του ιερού.
9. Το πορτρέτο, η μαγεία
Η αντίληψη της Αναγέννησης για το πορτρέτο ήταν ότι έπρεπε να μοιάζει όσο το δυνατό περισσότερο στο μοντέλο (πρόκειται για μια από τις αρχές που θέλησε να υπερβεί ο Picasso).
Η αναπαράσταση του προγόνου δεν μοιάζει καθόλου στο πρωτότυπο. Παρά ταύτα όλοι αναγνωρίζουν τον πρόγονο στον οποίο αναφέρεται. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι στην Αφρική το πορτρέτο γίνεται αντιληπτό ως η μνεία σε ένα πρόσωπο που αναπαρίσταται όχι ως απομίμηση, αλλά περισσότερο ως μεταμόρφωση. Προχωρώντας τη σκέψη αυτή πρέπει να ξέρουμε ότι ένα πορτρέτο δεν είναι απαραίτητο να είναι ωραίο και αρμονικό. Μπορεί να είναι άσχημο, δύσμορφο ή ακόμα και να προκαλεί το φόβο, αφού το σημαντικό δεν είναι να φτιαχτεί κάτι που να προκαλεί ευχαρίστηση, αλλά κυρίως να είναι ικανό να συγκινεί. Μια μάσκα δεν δημιουργείται με στόχο να αποτελέσει αντικείμενο που θα εκτεθεί σε μουσείο, προσφέροντας ευχαρίστηση στο μάτι του επισκέπτη. Η μάσκα έχει ένα σκοπό και η τελεολογία της δεν είναι να είναι όμορφη, χωρίς να αποκλείεται και το αισθητικό στοιχείο.
Σύμφωνα με τον André Malraux, η «μαγική δύναμη» ενός αφρικανικού αντικειμένου « παίζει το ρόλο που έχει το κάλλος στην κλασική αισθητική αντίληψη». Έτσι, δεν είναι η ομορφιά καθ’εαυτή που μετράει, αλλά περισσότερο η παρουσία, η ισχύς, που εκπέμπει και, γιατί όχι η υπερφυσική δύναμη που είναι ικανή να ξυπνά το στοιχείο του μυστηρίου σε όποιον το κοιτάζει ή το αγγίζει. Τελικά η μάσκα ή το αγαλματίδιο δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας ενδιάμεσος που ενισχύει την επικοινωνία, κατά τη διάρκεια των τελετών, ανάμεσα στους ανθρώπους και τις δυνάμεις του επέκεινα.
10. Η Αφή
Ένα αφρικανικό αγαλματίδιο φτιάχνεται όχι για να εκτεθεί αλλά για να χρησιμοποιηθεί, να «κανακευτεί», ακόμα και για να γίνουν σπονδές επάνω σε αυτό με έλαια ή και αίμα ζώου. Και όσο περισσότερο χρησιμοποιείται, τόσο ομορφότερη γίνεται η πατίνα του και αυξάνεται η δύναμή του και η εξουσία που ασκεί στους ανθρώπους.
11. Οι Μάσκες
Οι μάσκες έχουν πολλαπλή χρήση. Οι πιο γνωστές μάσκες είναι οι μάσκες του προσώπου. Συμμετέχουν σε γιορτές αλλά και σε τελετουργίες με ιερό και απόκρυφο χαρακτήρα, ιδιαίτερα για τις γυναίκες. Οι φόρμες τους και οι αναπαραστάσεις τους καλύπτουν μια ευρεία γκάμα (αναπαραστάσεις ανθρώπων και ζώων, μετωπιαίες μάσκες που καλύπτουν το μέτωπο και αφήνουν έκθετο το πρόσωπο, περικεφαλαίες λαξευμένες σε ενιαίο ξύλο και καλύπτουν όλο το κεφάλι ή κάσκες – με ή χωρίς λοφίο - που καλύπτουν μόνο το πάνω μέρος του κεφαλιού, μάσκες που στηρίζονται στους ώμους και είναι οι μεγαλύτερες και οι βαρύτερες).
Υπάρχουν επίσης μάσκες σε μικρογραφία. Οι μικρογραφίες δείχνονται στα παιδιά που δεν έχουν ακόμα δικαίωμα να δουν τις μεγάλες μάσκες. Τα διαβατήρια είναι οικογενειακές μάσκες που χωράνε στη τσέπη και που προστατεύουν τον ταξιδευτή που απομακρύνεται από το χωριό του. Αυτά τα διαβατήρια φερόμενο στον ώμο μπορεί να αποτελέσει στοιχείο αναγνώρισης σε ξένη περιοχή.
Υπάρχουν και μάσκες με την μορφή πανταντίφ που συχνά δεν είναι κατασκευασμένο από ξύλο αλλά από μπρούτζο ή χρυσό. Στην περίπτωση αυτή χρησιμεύει απλά ως στολίδι.
Συχνά απεικονίζοντας τυφλά πρόσωπα, συναντάμε μάσκες εδάφους τοποθετημένες στο δρόμο του Βασιλιά ή γύρω από το θρόνο του, ή ακόμα και τοποθετημένο στο έδαφος όπως η μάσκα του Ήλιου, γύρω από την οποία χορεύουν για να γιορτάσουν το τέλος της εποχής των βροχών.
12. Τα καθίσματα
Στοιχείο της αφρικανικής πραγματικότητας είναι ότι τα καθίσματα μεταφέρονται και δεν αποτελούν μόνιμα στοιχεία μέσα στο σπίτι. «Στα χωριά, μετά τη μεσημεριανή ξεκούραση, οι άνδρες κατευθύνονται προς την αυλή φιλικού σπιτιού, κουβαλώντας ο καθένας το κάθισμά του, για να περάσουν τη βραδιά συζητώντας και πίνοντας κρασί από φοίνικα. Όσο για τις γυναίκες, διαθέτουν όλες τους το δικό τους σκαμνάκι που η θέση του είναι κυρίως προορισμένη να βρίσκεται στην κουζίνα, και το οποίο μεταφέρουν συχνά κάτω από ένα δέντρο για να συζητήσουν με τις άλλες γυναίκες της γειτονιάς. Αποτελούν, σύμφωνα με τη μορφή και τη χρήση τους, την αποκάλυψη μιας κουλτούρας, το σήμα κατατεθέν του ατόμου, του οποίου θα διατηρήσουν τη μνήμη ακόμα και μετά θάνατο. Κανείς δεν θα αποτολμούσε να διαπράξει το σφάλμα να καθίσει σε ένα κάθισμα που ανήκει σε ηλικιωμένο άτομο. Η θέση ενός ατόμου εξαρτάται από την ιεραρχία : Σε μια συγκέντρωση, η ηλικία και η κοινωνική θέση είναι αυτές που καθορίζουν που θα καθίσει κάποιος. Έφηβοι και άτομα χαμηλής κοινωνικής θέσης συχνά κάθονται στη γη, σε χαλιά, ή κορμούς, ή ακόμα στέκονται όρθιοι αφού τα καθίσματα είναι προορισμένα για όσους έχουν προνομιακή κοινωνική θέση και εξουσία
[10]».
Όσο περισσότερο δουλεμένο και διακοσμημένο είναι το κάθισμα, τόσο υψηλότερη είναι η κοινωνική θέση και η εξουσία του κατόχου του. Υπάρχουν οπωσδήποτε και καθίσματα που στόχο έχουν να εντυπωσιάσουν τον επισκέπτη (αυτά δεν μετακινούνται και κανείς δεν κάθεται σε αυτά).
13. Η αρχαιότητα της αφρικανικής τέχνης
Το κλίμα στην Αφρική (ζέστη, υγρασία) δεν ευνοεί την συντήρηση των ξύλινων αντικειμένων. Έτσι, εκτός από εξαιρέσεις, δεν υπάρχουν πολλά μνημεία που να χρονολογούνται στο βάθος των αιώνων. Παρόλα αυτά, για τους Αφρικανούς, « μια μάσκα έχει μια διάρκεια ζωής, και όταν η ζωή της τελειώσει δεν έχει καμία σημασία ως αντικείμενο
[11] ». Έτσι, η παλαιότητα έχει αξία παρά για τους δυτικούς και η αξία αυτή συνδέεται με την οικονομική υπεραξία που το αντικείμενο αποκτά στην αγορά της τέχνης μέσα από τα κριτήρια που σχετίζονται με την προσφορά και τη ζήτηση.
Βιβλιογραφία
Bacquart, J-B. (2002) The Tribal Arts of Africa, New York, Thames & Hudson Inc.
Boyer, A-M. (2007) Les Arts d’Afrique, Paris, éditions Hazan.
Dupaigne, Β. (2006) Le scandale des arts premiers ou La véritable histoire du musée du quai Branly, Editions Mille et une nuits.
Kerchache, J. (et al.) (2008) L’art africain, Paris, éditions Citadelles & Mazenod.
Semprún, J. (et al.) (2006) Picasso, l’homme aux mille masques, Barcelone, Musée barbier-mueller d’art précolombien.
__________________
[1] Semprún, J. (et al.) (2006) Picasso, l’homme aux mille masques, Barcelone, Musée barbier-mueller d’art précolombien.
[2] Kerchache, J. (et al.) (2008) L’art africain, Paris, éditions Citadelles & Mazenod.
[3] Dupaigne, Β. (2006) Le scandale des arts premiers ou La véritable histoire du musée du quai Branly, Editions Mille et une nuits.
[4] Dupaigne, Β. (2006)
[5] Dupaigne, Β. (2006)
[6] Dupaigne, Β. (2006)
[7] πρώην διευθυντής του εργαστηρίου εθνολογίας του Musée de l’Homme στο Παρίσι.
[8] Dupaigne, Β. (2006)
[9] Boyer, A-M. (2007) Les Arts d’Afrique, Paris, éditions Hazan.
[10] Boyer, A-M. (2007) Les Arts d’Afrique, Paris, éditions Hazan.
[11] Dupaigne, Β. (2006)
FONDAF (Foyer Notre Dame de la Foret)
