Παρασκευή 13 Φεβρουαρίου 2009

ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Collecting African ART



Κείμενο : José Francisco Ortega Viota[1]
Απόδοση στα ελληνικά : Νίκος Μεταξίδης[2]

«Η ουσιώδης διαφορά ανάμεσα σε ένα πλαστό αντικείμενο και ένα αντίγραφο, βρίσκεται στην πρόθεση του πωλητή».

Τα πρώτα έργα αφρικανικής τέχνης που έφθασαν στην Ευρώπη από την Αφρική αντιμετωπίστηκαν ως «αξιοπερίεργα» δημιουργήματα πρωτόγονων πλασμάτων. Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι Ευρωπαίοι καλλιτέχνες άρχισαν να εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους στην αφρικανική τέχνη σχεδόν αποκλειστικά από αισθητική άποψη χωρίς να εμβαθύνουν στη σημασία της ποικιλίας των εκφάνσεών της, στην σημασία και λειτουργικότητά της. Ο Henri Matisse κατ’ αρχή και άλλοι εκπρόσωποι του Φοβισμού στη συνέχεια[3] παρασύρθηκαν από τη χρήση των χρωμάτων, που όμως δεν είναι το σημαντικότερο στοιχείο στην αφρικανική τέχνη. Τα μουσεία αρχίζουν να φέρνουν την αφρικανική τέχνη σε επαφή με το ευρύ κοινό. Μια έκθεση που έγινε το 1906 στο Λονδίνο συνάρπασε το ζωγράφο André Derain. Ο Modigliani έστρεψε το ενδιαφέρον του στις ανθρώπινες μορφές μέσα από τις μάσκες των Baoulé, των Ibo και των Fang, αντλώντας σημαντική επιρροή. Ο Georges Braque παραδέχεται τους νέους ορίζοντες που του άνοιξαν οι αφρικανικές μάσκες. Η αφρικανική τέχνη «ανακάλυψε» πρώτη, πριν τους Ευρωπαίους, την αφηρημένη τέχνη. Ο Picasso υπήρξε ο πρώτος που κατάφερε να εκμεταλλευτεί το συγκινησιακό χαρακτήρα της αφρικανικής τέχνης. Έδωσε στην ανθρώπινη μορφή περισσότερο γεωμετρικά χαρακτηριστικά, δίνοντας την ίδια αίσθηση αφαίρεσης αλλά και δύναμης που εισπράττει κανείς από τα αγάλματα και τις αφρικανικές μάσκες.
Ο Αφρικανός καλλιτέχνης όμως δεν αντιλαμβάνεται το έργο του ως καλλιτεχνική δημιουργία. Η τέχνη δεν αποτελεί γι’ αυτόν ανάγκη ατομικής έκφραση. Το έργο του δεν αποτελεί προσωπική του αντίληψη για τον κόσμο που τον περιβάλλει, αλλά έκφραση της κοινοτικής αντίληψης που δεν του αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια για αυτοσχεδιασμό και εκδήλωση της φαντασίας του. Παρά ταύτα χρησιμοποιούμαι τον όρο «τέχνη» δεδομένου ότι το σύνολο της λαϊκής αυτής δημιουργίας εκφράζει τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων που ζουν στην ήπειρο αυτή.
Η επιρροή που άσκησε το ισλάμ, ο χριστιανισμός ή η παγκοσμιοποίηση, ώθησε πολλούς από τους Αφρικανούς να πωλούν τα αντικείμενα που οι πρόγονοί τους χρησιμοποιούσαν ως τελετουργικά. Πολλά παλιά αντικείμενα έχουν βρεθεί στην Ευρώπη ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Παρόλα αυτά είναι λάθος να πιστεύουμε ότι στην Αφρική δεν υπάρχουν παλιά αντικείμενα. Πολλά μάλιστα από αυτά χρησιμοποιούνται ακόμα σε τελετουργίες. Όμως είναι πολύ δύσκολο να είναι σίγουρος κάποιος για την παλαιότητα των αντικειμένων. Απαιτείται χρόνια γνώση και εμπειρία, καθώς υπάρχει πλήθος επιτήδειων που εμφανίζουν πλαστά αντικείμενα ως αυθεντικά και αρχαία. Στις δυτικές αγορές συχνά οι τιμές αγγίζουν δυσθεώρητα ύψη καθώς η βιομηχανία της νόθευσης είναι ιδιαίτερα εξελιγμένη.
Ο ασφαλέστερος τρόπος για κάποιους συλλέκτες είναι η αγορά αντικειμένων που βγήκαν από την Αφρική πριν από πολλές δεκαετίες. Είναι ο μόνος σίγουρος τρόπος να αντιμετωπίσει κάποιος την πλαστότητα. Όμως οι τιμές των αντικειμένων αυτών είναι απρόσιτες για τους πολλούς. Η τιμή είναι τόσο υψηλότερη αν το αντικείμενο ανήκει σε κάποιον ονομαστό συλλέκτη ή φημισμένο καλλιτέχνη. Πολλά από τα αντικείμενα καλύπτονται με τον τρόπο αυτό τεχνηέντως από μια πλαστή ή επινοημένη ιστορία που ενισχύει το μύθο τους.
Κάποιοι συλλέκτες απεχθάνονται τα αντικείμενα – που αν και παλαιά – κατασκευάστηκαν στην Αφρική με σκοπό την πώληση εκτός αυτής, απορρίπτοντας έτσι αυθεντικά έργα τέχνης. Για παράδειγμα οι Πορτογάλοι άρχισαν να εισάγουν, ήδη από το 16ο αιώνα υπέροχα αγάλματα από ελεφαντόδοντο που παρήγγελλαν από ντόπιους Αφρικανούς καλλιτέχνες.
Κάποια αντικείμενα που εκλάπησαν από τους νόμιμους κατόχους τους στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα έχουν μεγαλύτερη αγοραστική αξία από αυτά που αποκτήθηκαν νόμιμα στις μέρες μας. Το Φεβρουάριο του 1897, για παράδειγμα, τα βρετανικά στρατεύματα πήραν περίπου 900 μπρούτζινα αντικείμενα του 16ου αιώνα κατά την διάρκεια της αιματηρής αποστολής που είχε ως στόχο την επιβολή ποινής στο βασίλειο του Μπενίν στη Νιγηρία.
Η συλλογή έργων αφρικανικής τέχνης είναι δύσκολο εγχείρημα. Χρειάζεται πληροφορίες, εμπειρία, μελέτη, επισκέψεις σε μουσεία. Απαιτείται σημαντικός χρόνος παρατήρησης.
Στην Αφρική, η ιστορία μεταδίδεται από γενιά σε γενιά μέσα από την προφορική παράδοση. Η λατρεία των προγόνων είναι ιδιαίτερα σημαντική στην Μαύρη Αφρική, και η συλλογική μνήμη μεταδίδεται από τους γονείς στα παιδιά τους. Το να πέσει ένας πρόγονος στη λήθη είναι ισοδύναμο με το να απαρνηθεί κάποιος την αθανασία του. Οι Αφρικανοί πωλητές αντικειμένων τέχνης αν και γνωρίζουν πολύ καλά το αντικείμενό τους και μπορούν να διακρίνουν ένα αυθεντικό αντικείμενο από ένα πλαστό, δεν χαίρουν της εκτίμησης των συλλεκτών.
Για να γνωρίσει κάποιος την αξία ενός αντικειμένου καλό είναι να γνωρίζει τη χρήση του και τις τελετουργίες στις οποίες συμμετέχει. Η χρήση ορίζει και την υφή του υλικού από το οποίο είναι κατασκευασμένο. Κάποια τελετουργικά αντικείμενα χρησιμοποιούνται μόνο μια φορά και στη συνέχεια απορρίπτονται. Έτσι αν βρούμε ένα από αυτά τα αντικείμενα με ενδείξεις ότι έχει χρησιμοποιηθεί, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να πρόκειται για πλαστό.
Κάποιες μάσκες χρησιμοποιούνται κάθε φορά που υπάρχει κάποιος θάνατος στο χωριό. Άλλες χρησιμοποιούνται μια φορά το χρόνο. Κάποια αγάλματα έχουν κτυπήματα και αμιγές που οφείλονται συχνά σε «κακοποίηση» τους από τα παιδιά του χωριού. Άλλα αγαλματίδια αφήνονται για καιρό – ακόμα και για χρόνια – σε βωμούς, και κανείς δεν τολμάει να τα αγγίξει. Κάποια αντικείμενα έχουν αλειφθεί με φυτικά έλαια, κηρήθρα, αίμα, αυγά, κοπριά κτλ. Κάποια άλλα αντικείμενα αφήνονται στο περιβάλλον κάτω από την επίδραση του ήλιου, της υγρασίας, της ζέστης, ενώ άλλα θάβονται για χρόνια. Κάποια αντικείμενα σμιλεύονται σε σκληρά ξύλα έτσι ώστε να μην χάνουν το βάρος τους στην πορεία του χρόνου, άλλα κατασκευάζονται με ξύλα που χάνουν μέρος του βάρους τους όταν στεγνώνουν και φεύγει η υγρασία τους.
Κάποιοι πλαστογράφοι τρίβουν τα αντικείμενα για να τους δώσουν όψη παλαίωσης. Αν με τη βοήθεια ενός μεγεθυντικού φακού παρατηρήσουμε πάνω στο αντικείμενο ακτίνες που προσανατολίζονται προς την ίδια κατεύθυνση, υπάρχει σημαντική πιθανότητα να πρόκειται για πλαστό αντικείμενο.
Κάποιοι συλλέκτες «αποκλείουν» τα αντικείμενα που δεν είναι γνωστά και καταχωρημένα στα βιβλία και τις συλλογές. Στην πραγματικότητα η ποικιλία τους είναι πολύ μεγαλύτερη. Οπωσδήποτε η σπανιότητα είναι στοιχείο που προσελκύει κάποιους. Κάποιες εθνοτικές ομάδες είναι περισσότερο παραγωγικές από άλλες και τα αντικείμενα κάποιων ομάδων είναι περισσότερο αξιόλογα από εκείνα κάποιων άλλων ομάδων.
Η πληθώρα πλαστών αντικειμένων που κυκλοφορούν στις αγορές αποθαρρύνει τους πιθανούς νέους συλλέκτες. Σίγουρο είναι ότι υπάρχουν ακόμα τελετουργικά αντικείμενα που πουλιούνται σε λογικές τιμές. Αρκετοί πολύ γνωστοί συλλέκτες ξεκίνησαν τις συλλογές τους αγοράζοντας απομιμήσεις. Το να γίνει κάποιος συλλέκτης είναι μια διαδικασία με πολλές διαφορετικές φάσεις. Για να γίνει κάποιος ειδικός πρέπει να έχει διάθεση να μελετήσει. Η αγορά όμορφων αντιγράφων αποτελεί μια καλή αρχή για να εκπαιδευτεί κάποιος στο αντικείμενο. Με τον τρόπο αυτό αναπτύσσεται σταδιακά η αισθητική, η αντίληψη και η γνώση για την αφρικανική τέχνη. Οπωσδήποτε η αισθητική είναι υποκειμενικό στοιχείο και η αντίληψη για το ωραίο είναι στοιχείο σχετικό που ποικίλει τόσο από άτομο σε άτομο όσο και από κοινωνία σε κοινωνία. Αυτό που είναι σίγουρο όμως είναι ότι ένα άτομο που διάκειται ευνοϊκά απέναντι στο «άλλο», που έχει ευαισθησίες και καλλιέργεια, θα προσελκυστεί από το «αφηρημένο» στοιχείο της αφρικανικής τέχνης.
Τα αντικείμενα που μπορεί να προσελκύσουν τους ανθρώπους που αναζητούν το διαφορετικό δεν είναι απαραίτητο να ανήκουν σε πλούσιες συλλογές ή μουσεία, ούτε να είναι σπάνια κομμάτια μυθικής αξίας. Μπορεί απλά να είναι όμορφα χρηστικά ή τελετουργικά κομμάτια, αντίγραφα που φτιάχνονται από ντόπιους Αφρικανούς χειροτέχνες και φέρνουν εμπρός στα μάτια μας μια ιδιαίτερα πλούσια πολιτιστική κληρονομιά που μαγνητίζει το μάτι και ενεργοποιεί τη φαντασία.
Γνωρίστε τα!!!


[1] Δείτε http://www.africaclub.com/ http://www.africaclub.es/ http://www.djembes.org/
[2] Δείτε http://www.africana.gr/
[3] Ο φοβισμός ως καλλιτεχνικό κίνημα στη ζωγραφική αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ευρώπη. Σημαντικοί εκπρόσωποί του είναι οι André Derain, Maurice de Vlaminck, Henri Manguin, Albert Marquet, Charles Camion, Henri Matisse, Raoul Dufy, Émile-Othon Friesz, Georges Braque και Kees Van Dongen.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Πληροφορίες

Η φωτογραφία μου
Πτυχίο στα οικονομικά (πανεπιστήμιο Μακεδονίας),DEA (πανεπιστήμιο Paris 2),διδακτορικό δίπλωμα (τμήμα οικονομικών επιστημών του πανεπιστημίου Θεσσαλίας), δεύτερο διδακτορικό δίπλωμα (τμήμα ανθρωπογεωγραφίας του πανεπιστημίου Michel de Montaigne - Bordeaux 3). Μ'αρέσουν τα ταξίδια, οι ήχοι και οι μυρωδιές του κόσμου. Θέλω να μοιραστώ μαζί σας την αγάπη μου για την Αφρική.