Τρίτη 13 Δεκεμβρίου 2011


Ελένης Γκίνου «ΑΦΡΙΚΗΣ ΜΕΘΕΞΗ» (εκδ. Μίλητος 2009)



Ξεκινώ αυτή τη παρουσίαση του βιβλίου της Ελένης Γκίνου ΑΦΡΙΚΗΣ ΜΕΘΕΞΗ με την εκμυστήρευση της ίδιας της συγγραφέως στην εισαγωγή του βιβλίου ότι «Το ταξίδι πηγάζει από μια εσωτερική δύναμη». Πρόκειται για ένα ταξίδι ζωής λοιπόν που η συγγραφέας θέλει να μας καταστήσει κοινωνούς. Δεν κάνει τουρισμό η συγγραφέας, δεν προσπαθεί να μας εντυπωσιάσει με τα μέρη στα οποία πήγε, ίσως μόνο να μας κάνει να ζηλέψουμε για τον ιδιαίτερο τρόπο που βλέπει την ταξιδιωτική εμπειρία, που η ίδια την αποτυπώνει στη φράση «όταν η ζωή είναι ταξίδι, η πνοή της ζωής είναι η αναζήτηση της σχέσης του «εγώ» με το «άλλο», μέσα από το μακρινό, το διαφορετικό, το άγνωστο».

Τελικά η συγγραφέας καταφέρνει με επιτυχία να αναδείξει μέσα από το φαινομενικά «άλλο» αυτό που είναι οικείο. Εννοώ ότι έστω και αν οι πολιτισμοί με τους οποίους μας φέρνει σε επαφή μας φαίνονται καταρχήν μακρινοί και ξένοι, με όλα εκείνα τα στοιχεία του εξωτισμού που συνοδεύει τους μακρινούς προορισμούς για το φαντασιακό των κοινωνιών μας, στο τέλος αυτό που αφήνει το βιβλίο είναι η Μπροντελική αντίληψη για τις ανθρώπινες κοινωνίες και τους πολιτισμούς. Μας μιλάει για ανθρώπινους πολιτισμούς, με μια οικειότητα τέτοια που τους αντιλαμβανόμαστε σαν κομμάτι της ανθρώπινης περιπέτειας στη γη αυτή. Έτσι, ο αναγνώστης λειτουργεί σαν συνταξιδιώτης, όχι σαν τουρίστας, μα περισσότερο σαν περιηγητής που η συγγραφέας τον βοηθάει να δει με την καρδιά όσο και με το μυαλό ότι καινούριο, ότι διαφορετικό. Στο τέλος νιώθουμε μια οικειότητα προς αυτό που μας φαινόταν ξένο και άγνωστο στην αρχή. Βλέπουμε τις μάσκες όχι σαν φολκλόρ αλλά σαν λειτουργικό κομμάτι ενός πολιτισμού που ζει, κινείται, μεταβάλλεται και υπάρχει στην πορεία του χρόνου. Ακριβώς όπως νιώθουμε τις παγανιστικές τελετές σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, που αποτελούν κομμάτι του πολιτισμού μας, του είναι μας και της συνέχειας μας.

Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό, έχουμε εκτός από το λόγο και μια πλούσια εικονογράφηση που λειτουργεί συμπληρωματικά και ζωντανεύει το ταξίδι, κάνοντάς μας κοινωνούς μιας ζωντανής περιπέτειας. Η συγγραφέας δεν προσπαθεί να μας γοητέψει, δεν προσπαθεί να μας πείσει, να ερμηνεύσει αυτά που βλέπει, που νιώθει. Η επιτυχία της βρίσκεται στη Μέθεξη. Αφήνει τα χρώματα, τα βλέμματα, τα αντικείμενα, να μας μιλήσουν αποκαλύπτοντας τις ρίζες των μακρινών πολιτισμών και της οικείας καθημερινότητας των ανθρώπων.

Το μεγάλο κενό που καλύπτει το βιβλίο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό λοιπόν σε πολλά επίπεδα. Το κυριότερο για μας στην Ελλάδα είναι ότι η Αφρική μας είναι ακόμα άγνωστη. Το ευρύ κοινό έχει στο μυαλό του μια Αφρική της φτώχειας, της υπανάπτυξης, του ελλείμματος δημοκρατικών δομών, των εμπόλεμων καταστάσεων, του αναλφαβητισμού και του ελλείμματος πολιτισμού. Οι πολλοί νομίζουν ότι ο πολιτισμός της Αφρικής περιορίζεται γεωγραφικά στο βόρειο τμήμα της και συνδέεται με την αραβική επέκταση. Μοιάζει σαν οι πληθυσμοί που ζουν στα νότια της Σαχάρας να μην έχουν ιστορία, γραπτά μνημεία, πολιτισμό. Στη συνείδησή μας υποτιμάμε την αξία της προφορικής παράδοσης, ξεχνώντας ότι η προφορική παράδοση αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο και της δικής μας πολιτισμικής συνέχειας. Όλες αυτές οι παρανοήσεις καταρρίπτονται από ένα βιβλίο που δεν φιλοδοξεί να είναι μια σύνοψη αφρικανικής ιστορίας, μια ανθρωπολογική πραγματεία, μια ανάλυση περί τέχνης, ή ένας τουριστικός οδηγός για «ψαγμένους». Η συγγραφέας παρουσιάζει μια ιστορία χωρίς να κάνει ιστορία, μιλάει για ανθρώπινες κοινωνίες χωρίς να κάνει κοινωνιολογία, καταδεικνύει το «άλλο» χωρίς να κάνει ανθρωπολογική έρευνα, μας κάνει μέτοχους του ταξιδιού της χωρίς να κάνει ταξιδιωτική λογοτεχνία ούτε καν παρουσιάζει έναν τουριστικό οδηγό, κι όμως τα κάνει όλα αυτά με κάποιο μαγικό τρόπο και κάτι παραπάνω, μας δείχνει το δρόμο για το πώς το ταξίδι μπορεί σαν ψυχική αναζήτηση να ερμηνεύσει την ίδια μας την ύπαρξη μέσα από την επαφή με το «άλλο» που το φέρνει τόσο κοντά μας. 

Είναι προφανές για τον αναγνώστη ότι το βιβλίο αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς ταξιδιών. Πολλά ταξίδια που συσσωρεύουν την εμπειρία μιας λεπτής αναζήτησης, μιας γοητευτικής και ερωτικής ματιάς που αξιώνει τη συμμετοχή μας. Θα σταθώ λίγο σε αυτό που είναι κατά τη γνώμη μου η σπουδαιότερη συνεισφορά του βιβλίου στο κοινό του. Η συγγραφέας καταφέρνει - χωρίς να αυτοαναγορεύεται σε ειδικό μελετητή της Αφρικής -  να αποδείξει ότι η Αφρική δεν είναι μια αλλά πολλές. Μας απαλλάσσει από το σφάλμα του να πιστεύουμε στην ομοιογένεια ή μάλλον στην ομοιομορφία των πραγμάτων όπως την ζούμε στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Ήδη η αποικιοκρατία εμφάνισε στη συνείδηση των ευρωπαϊκών λαών μια Αφρική χωρίς ιστορία και κυρίως μια Αφρική μοναδική και αδιαίρετη, που κυρίαρχο χαρακτηριστικό γνώρισμα των ανθρώπων της ήταν ότι ζούσαν σε φάση υπανάπτυξης, τέτοια που απαιτούσε την παρέμβαση του λευκού ανθρώπου, σωτήρα και μεταλαμπαδευτή του πολιτισμού. Αυτό που κρίνω ως αξιοθαύμαστο στοιχείο του βιβλίου αυτού, είναι ότι η συγγραφέας καταφέρνει να καταδείξει το πολιτισμικό εύρος αυτής της Ηπείρου, γκρεμίζοντας μια ολόκληρη φιλολογία που αγκύλωνε για πολλά χρόνια τη σκέψη των Ευρωπαίων για τη θέση της Αφρικής στο πλαίσιο του ανθρώπινου πολιτισμού.

Μέσα από το βιβλίο αυτό ξεδιπλώνονται οι πολλαπλές όψεις, οι ιδιαιτερότητες και ο πλούτος μιας ηπείρου που καλούμαστε σήμερα να της δώσουμε την θέση που της αρμόζει, τόσο στην παγκόσμια ιστορία και τον πολιτισμό, όσο και στις καρδιές μας. Η συγγραφέας το πετυχαίνει αυτό με τον καλύτερο τρόπο. Μας αποκαλύπτει τις όψεις της Αφρικής με μια οικονομία τέτοια που δεν κουράζει τον αμύητο. Μας δίνει, μέσα σε 463 σελίδες, μια κατάθεση ψυχής. Ο καμβάς είναι γεμάτος χρώμα, οσμές, σχήματα, ανθρώπους, τοπία, αντικείμενα. Με λόγο απλό, προσιτό και βαθύ ταυτόχρονα αποκαλύπτει όπως προείπα τις όψεις της Αφρικής. Διαβάζοντας το βιβλίο, ένιωσα σαν να κρατώ στα χέρια μου ένα διαμάντι, που περιστρέφοντάς το στο φως μου αποκάλυπτε πάντα κάτι διαφορετικό. Ένα πλούσιο φυσικό και γεωγραφικό περιβάλλον (έρημοι, στέπες, σαβάνα, τροπικά δάση, ορεινοί όγκοι, απίστευτα πολυποίκιλες κλιματικές διαφορές, τεράστια βιοποικιλότητα), ένα τεράστιο ανθρωπογενή  πλούτο που εκφράζεται τόσο μέσα από την τέχνη της καθημερινής ζωής (αρχιτεκτονική, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αντικείμενα τέχνης χρηστικού χαρακτήρα, διακοσμητικού χαρακτήρα, λατρευτικού χαρακτήρα), όσο και μέσα από την πολυπλοκότητα της πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης των αφρικανικών κοινωνιών (βασίλεια, φυλαρχίες, αυτοκρατορίες, κοινωνίες χωρίς κράτος κτλ.).

Θέλω τελειώνοντας να ευχαριστήσω την κυρία Γκίνου για την προσφορά της τόσο στο ευρύ κοινό, όσο και σε αυτούς που έχουν ειδικό ενδιαφέρον για την Αφρική, επιστημονικό ή άλλο, με μια δουλειά που θα χαρακτήριζα κλασική στο είδος της, ένα συνθετικό κείμενο αναφοράς για την ελληνόφωνη βιβλιογραφία (και όχι μόνο) που σχετίζεται με την Αφρική.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Πληροφορίες

Η φωτογραφία μου
Πτυχίο στα οικονομικά (πανεπιστήμιο Μακεδονίας),DEA (πανεπιστήμιο Paris 2),διδακτορικό δίπλωμα (τμήμα οικονομικών επιστημών του πανεπιστημίου Θεσσαλίας), δεύτερο διδακτορικό δίπλωμα (τμήμα ανθρωπογεωγραφίας του πανεπιστημίου Michel de Montaigne - Bordeaux 3). Μ'αρέσουν τα ταξίδια, οι ήχοι και οι μυρωδιές του κόσμου. Θέλω να μοιραστώ μαζί σας την αγάπη μου για την Αφρική.